Zdrowie. Zielona Encyklopedia Zdrowia – Kozłek lekarski
Zdrowie. Zielona Encyklopedia Zdrowia – Kozłek lekarski
A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | Ń | O | P | Q | R | S | Ś | T | U | V | W | X | Y | Z | Ź | Ż
Valeriana officinalis L; rodzina: kozłkowate Valerianaceae
Występowanie Kozłek lekarski
Kozłek lekarski, czyli waleriana, jest gatunkiem pospolicie występującym na terenie całej Europy, występuje również w Azji. Porasta głównie podmokłe łąki, rowy, brzegi wód, mokradła, wilgotne lasy i zarośla.
Morfologia
Jest to roślina zielna o wysokości 50-150 centymetrów. Niegałęzista, głęboko bruzdowana łodyga wyrastająca z kłącza jest w górnej partii naga, a u dołu owłosiona. Pierzastodzielne liście górne siedzące i dolne ogonkowe mają jajowate lub jajowato-lancetowate odcinki. Białe lub bladoróżowe kwiaty zebrane są w licznie w szczytowe baldachy. Owocem jest drobny, podłużnie jajowaty orzeszek.
Biologia i ekologia
Jest to bylina o obupłciowych, przekątnych kwiatach zapylanych przez pszczoły, muchówki, chrząszcze, kwitnie od czerwca do sierpnia. Nasiona wykształcają się od lipca do sierpnia. Do wykiełkowania wymagają obecności światła. Kozłek lekarski rośnie nad brzegami wód, w wilgotnych zaroślach i na błotnistych drogach.
Surowiec
Z kilku odmian kozłka lekarskiego w Polsce najczęściej występuje jego szerokolistna odmiana. Do celów leczniczych służą kłącza i korzenie kozłka lekarskiego zbierane wiosną przed kwitnieniem lub jesienią, po dojrzeniu nasion. Po oczyszczeniu z ziemi i drobnych korzeni kłącza i korzenie należy przeciąć wzdłuż i suszyć w suszarniach w temperaturze nieprzekraczającej 40 stopni, w ten sposób na długo zachowują swoje właściwości. Dobrze wysuszone powinny nabrać charakterystycznego zapachu. Surowiec należy przechowywać w szczelnych pojemnikach. W kuchni można stosować liście i nasiona.
Zastosowanie w medycynie
Surowiec z kozłka lekarskiego stosowany jest w postaci nalewek lub intraktów jako środek uspokajający w stanach pobudzenia nerwowego, bezsenności lub przy migrenach. Działa również rozkurczająco na mięśnie gładkie ścian przewodu pokarmowego, dlatego jest skutecznym środkiem łagodzącym skurcze jelit i żołądka na tle nerwowym. Korzeń kozłka lekarskiego jest znanym lekiem działającym uspokajająco i nasennie. Jest stosowany u osób ze wzmożoną pobudliwością nerwową, w uczuciach lęku i niepokoju, trudnościach w zasypianiu, obsesjach, poczuciu zagrożenia, podnieceniu i napięciu. Redukuje również takie dolegliwości na tle nerwowym jak przyspieszone bicie serca, bóle i zawroty głowy. W aptekach jest dostępny pod nazwą waleriana w postaci alkoholowego wyciągu z kłącza. Surowiec z kozłka lekarskiego może być stosowany zewnętrznie do zwalczania łupieżu i łojtoku. Preparaty z kozłka lekarskiego nie powinny być stosowane zbyt często i w zbyt dużych ilościach, gdyż mogą powodować zaburzenia czynności przewodu pokarmowego. Nadmiernego spożycia powinny unikać osoby w podeszłym wieku, kobiety w ciąży oraz matki karmiące piersią. Z uwagi na efekty wyciszające waleriana nie powinna być stosowana przez kierowców pojazdów mechanicznych. Z tych samych przyczyn kozłek lekarski nie może być łączony z lekami nasennymi, uspokajającymi oraz stosowany w leczeniu chorób psychicznych. Ostrożność w używaniu waleriany jest także zalecana właścicielom kotów, bowiem jej słodki zapach jest dla tych zwierząt silnym afrodyzjakiem.
Zastosowanie w kuchni
Olejek uzyskiwany z liści i korzenia może służyć do aromatyzowania lodów i ciastek. Liście mogą być stosowane jako przyprawa. Jadalne są również prażona nasiona. Liście, zbierane wiosną od kwitnienia do maja, są delikatne i doskonale nadają się do przyprawiania sosów sałatkowych, dań wegetariańskich, zapiekanek warzywnych, farszów do dań mącznych i mięsnych. Liście można dodawać do nalewek ziołowych, które pojawiają się w maju i czerwcu, można wykorzystywać do aromatyzowania sałatek, dekorowania deserów i potraw ziołowych.
