W tym czasie powstają najwspanialsze, o wielkiej wartości literackiej kolędy pisane przez najwybitniejszych polskich literatów, powstaje też całe mnóstwo naiwnych, ale jakże pięknych w swojej prostocie, przepojonych szczerością, tchnących duchem najczystszej polszczyzny kolęd ludowych. Autorem bardzo popularnej do dziś kolędy „W żłobie leży” był wielki kaznodzieja i wspaniały stylista Piotr Skarga (1536-1612). Kolęda ta napisana została do melodii poloneza koronacyjnego króla Władysława IV. Kolędy pisali Grochowski, Sęp-Sarzyński, Morszyn, Kochowski, Brand, ks. Hołubowicz, ks. Antoniewicz. Kolędy polskie upodobały sobie melodie popularnych tańców. Itak np. „Bóg się rodzi” ma melodię poloneza, „Hej bracia, czy wy śpicie” – melodię krakowiaka, „Dzisiaj w Betlejem” – to melodia niezwykle popularnego niegdyś mazura. Wielu kolędom użyczały melodii obierki, hajduki, gonione, góralskie, zbójnickie, ale także menuet i gawot.
Trzeci okres powstawania kolęd polskich przypada na czasy saskie, stanisławowskie i porozbiorowe. Nie sprzyjały one kolędowej twórczości. Chlubnym wyjątkiem tego okresu jest kolęda Franciszka Karpińskiego (1741-1825) – „Bóg się rodzi”. W drugiej połowie XIX wieku komponują kolędy Nowowiejski i Noskowski.
Na każdym niemalże etapie polskiej historii pisano do starych kolęd nowe słowa o treści patriotycznej. Przerabiano popularne kolędy; np. po powstaniu styczniowym śpiewano tak:
Bóg się rodzi, moc truchleje
Hymn żalu wnoszą narody
Piosnkę zemsty lud już pieje
Piosnkę zemsty i swobody,
Ach to Maria w bólach rodzi
Bóg się rodzi, Bóg się rodzi…
We krwi ludu tyran brodzi
opiekuńcze widzisz duchy?
Już piękniejsze słońce wschodzi
wnet opadną z nóg łańcuchy…
Ach to Maria w bólach rodzi…
Bóg się rodzi, Bóg się rodzi…
Gustaw Ehrenberg (1814-1895)
A Kajetan Sawczuk (1892-1917) tak przerobił kolędę „Lulajże Jezuniu”:
Lulajże Jezuniu, moja perełko
Niechże Ci lud polski śpiewa pieśń wielką
Lulajże Jezuniu, lulajże lulaj,
A naród nasz polski w nędzy otulaj.
Zawitaj nam Zbawco dziś narodzony
I popraw nam biednym, los utrudzony…
Lulajże Jezuniu, lulajże lulaj,
Od nędzy, ciemnoty lud nasz otulaj!
Zbudź ze snu lud polski, skarć naszych wrogów
Daj byśmy się zbyli wszech złych nałogów,
Zapal w nas poczucie lepszej przyszłości,
Daj byśmy Cię mogli chwalić w szczerości.
Daj Panie poczucie celów jaśniejszych
W oświacie bez granic a w grzechach mniejszych
Użycz nam dni szczęścia, Ojczyźnie chwały
Daj dzieciom by lepszych chwil doczekały
Niech, Panie, niesnaski wśród nas zaginą
A dobre w nas chęci niech się rozwiną…
