Zdrowie. Odporność – Zaburzenia funkcji obronnych

Zdrowie. Odporność – Zaburzenia funkcji obronnych

Gdy reakcje naszego systemu obronnego są zbyt gwałtowne lub niewłaściwie ukierunkowane, pojawiają się, zróżnicowane w swym natężeniu, objawy chorobowe.

Odróżniamy w zasadzie trzy rodzaje takich odczynów:

• anafilaksja
• alergia
• choroby wynikające z autoimmunizacji

Anafilaksja – przyczyny i objawy

Przyczyny anafilaksji

Alergia jako indywidualna reakcja wynikająca z nadwrażliwości występuje tylko u niektórych osób, u ludzi zdrowych alergeny nie wywołują żadnych szczególnych objawów. Anafilaksja natomiast, nadwrażliwość na białko obce, może wystąpić u każdego. Jedynie siła odczynu anafilaktycznego może być różna.

Jeśli organizm zetknie się z obcym białkiem, produkuje przeciw niemu przeciwciała. Trwa to od 2 do 3 tygodni. Powtórne wprowadzenie tej samej substancji uruchamia mechanizm odpowiedzi immunologicznej, co prowadzi do uwolnienia licznych substancji czynnych, przede wszystkim histaminy. Proces ten zachodzi przede wszystkim w skórze i błonach śluzowych.

Histamina powoduje rozszerzenie i zwiększenie przepuszczalności naczyń krwionośnych. Wynika z tego mniej lub bardziej ciężki wstrząs – szok anafilaktyczny.

Szok anafilaktyczny

Najprostszymi skutkami uwolnienia histaminy są zaburzenia skórne, takie jak pieczenie, zaczerwienienie i bąble. W ciężkich przypadkach występuje gwałtowny spadek ciśnienia tętniczego krwi, krwotoki, blednięcie, silne poty, gorączka, dreszcze, bóle głowy. Wstrząs taki jest niebezpieczny dla życia i wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej, zanim zostaną nieodwracalnie uszkodzone organy wewnętrzne.

Choroba posurowicza

Zdarza się ona z reguły po drugim wstrzyknięciu surowicy tego samego rodzaju, w wyjątkowych wypadkach – już po pierwszym razie. Nadwrażliwość na białko obce utrzymuje się co najmniej 5 do 10 lat. Dlatego każdy, kto kiedykolwiek w życiu otrzymał zastrzyk surowicy powinien stale nosić przy sobie zaświadczenie, z jakiego zwierzęcia została ona uzyskana. W razie potrzeby powtórnego szczepienia, zaświadczenie takie należy okazać lekarzowi, który zastosuje inny rodzaj szczepionki.

Dwukrotne podanie surowicy tego samego zwierzęcia powoduje wystąpienie objawów choroby posurowiczej. Pierwszy etap tzw. reakcja natychmiastowa, charakteryzuje się symptomami skórnymi, gwałtownym bólem głowy i spadkiem ciśnienia aż do poziomu 0 mmHg. Po 5-12 dniach rozwija się zasadnicza faza choroby z pokrzywką, gorączką, bólami głowy i stawów. Obrzęki krtani grożą uduszeniem, inną poważną komplikacją jest możliwość zatrzymania akcji serca.

Anafilaksja polekowa

Reakcje anafilaktyczne mogą też pojawić się po iniekcji niektórych lekarstw. Obserwowane są one zwłaszcza po dawkach streptokinazy. Ten rozkładający białko enzym pozyskiwany jest z odpowiednich szczepów bakterii – streptokoków – i stosowany do rozpuszczania skrzepów. Streptokinaza prowokuje organizm do tworzenia przeciwciał, co w razie powtórnego użycia może doprowadzić do anafilaksji.

Czynnikami wywołującymi taki odczyn bywają także – choć bardzo rzadko – penicylina i inne antybiotyki.

Konflikt serologiczny

Komórki i płyny ustrojowe zawierają od urodzenia człowieka pewne specyficzne, indywidualnie określone substancje. W przypadku krwi określa się je mianem grup. Ich istnienie wyjaśnia się dziedzicznymi różnicami w chemicznym składzie białek surowicy krwi oraz krwinek. Różnice te powodują wzajemną nietolerancję krwi.

W przypadku omyłkowej transfuzji krwi o nieodpowiedniej grupie, przeciwciała krwi zwane aglutyninami reagują z antygenami grupowymi – aglutynogenami – krwi przetoczonej. Krwinki czerwone zaczną się wówczas zlepiać a po pewnym czasie ulegną wszystkie rozpadowi, rozpłynięciu – hemolioza.

Przeciwciała „klasycznych” grup A, B, 0 obecne są w osoczu od urodzenia. W wypadku innych, później odkrytych czynników antygenowych krwi przeciwciała tworzą się dopiero po pierwszym zetknięciu surowicy z obcymi krwinkami.

Praktyczne znaczenie ma przede wszystkim odkryty 1901 r. przez Landsteinera system grup A-B-0. Zostały one tak oznaczone, ponieważ w krwinkach pewnych osób stwierdzono obecność antygenu typu A, u innych typu B, u niektórych – zarówno A i B, a w ostatniej grupie nie odkryto żadnego antygenu. Oprócz tego istnieją jeszcze systemy grup krwi M, N, O, P, Q, Mi, Wr i kilka innych, trudnych do wykrycia i służących przeważnie ustaleniu ojcostwa. Znaczenie medyczne ma jeszcze czynnik Rh.

Transfuzja krwi o niezgodnych grupach powadzi do zagrażającej życiu reakcji anafilaktycznej.

Erytroblastoza – choroba hemolityczna noworodków

Termin ten oznacza obecność dużych ilości erytroblastów – niedojrzałe stadium wstępne erytrocytu – czerwonej krwinki, we krwi.

Przyczyną uszkodzenia krwinek u noworodków są przeciwciała, które wytwarza organizm matki przeciwko antygenom grupy krwi płodu. Aby do tego doszło, krew nienarodzonego dziecka musi przedostać się do krwiobiegu matki. Zdarza się to rzadko, a jeśli już, to podczas porodu. Dlatego przeciwciała tworzą się najczęściej dopiero po rozwiązaniu pierwszej ciąży i zagrażają następnym płodom. Kolejnym warunkiem występowania choroby są różne grupy krwi matki i dziecka. Nie każda różnica prowadzi jednak do erytroblastozy. Niebezpieczne są przede wszystkim zestawy: matka 0, dziecko A lub B; matka Rh -, dziecko Rh+.

Skrótem „Rh” oznaczono czynnik o charakterze antygenu, znaleziony po raz pierwszy w krwinkach małp gatunku Macacus rhesus – stąd litery Rh. Jeśli krew człowieka z czynnikiem Rh ujemnym zetknie się z krwią Rh dodatnią – powstają substancje obronne. Następny kontakt krwi o przeciwnych czynnikach Rh spowoduje zniszczenie „dodatnich” krwinek przez przeciwciała.

Erytroblastoza zdarza się bardzo rzadko. Niezgodność grup A-B-0 przebiega zwykle łagodniej niż konflikt Rh. Objawami choroby hemolitycznej noworodków są: ciężka żółtaczka i niedokrwistość śledziony i wątroby, puchlina wodna i obrzęk ogólny ciała. Najgorszą konsekwencją choroby są narodziny dziecka martwego.