A | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | Ń | O | P | Q | R | S | Ś | T | U | V | W | X | Y | Z | Ź | Ż
ACHIOTE
Nazwy Miejscowe: achihuete, achiote amarillo, achiote colorado, achote, acosi, acote, anoto, apijiri, apisiri, atase, bandor, bija, bixo, cacicuto, deetane, diteque, gapijru, guantera, huantura, ipak, ipiaku, kachapo, mashu, onoto, potsote, potsoti, ruku, sacha achote, shambre, shambu, shambu huayo, shambu quiro, urcu, urcu achiote, urucu, urucum, urucuzeiro, yetsop
Wygląd rośliny: Jest to nieduże drzewo lub bardzo rozgałęziony krzew, którego wysokość dochodzi od 2 do 7 metrów. Łodygę ma dość cienką, zdrewniałą i rozgałęzioną, pokrytą ciemną, szaropopielatą korą. Listowie jest zwarte i gęste. Liście mają kształt jajowato-cliptyczny, są całobrzegie, do 20 cm długości, sercowatego kształtu u podstawy. Obie strony blaszki liściowej mają barwę zieloną, są lekko połyskliwe. Kwiatostan szczytowy złożony z kwiatków barwy białej lub różowej, pięciopłatkowych. Roślina wydaje owoc w postaci zielonych lub brązowawych, sercowatego kształtu strąków o długości 3 cm pokrytych czerwono-pomarańczowymi kolcami. Umieszczone są na końcach pędów. Jeden owoc zawiera nawet do 50 nasion. Z jednego średniej wielkości drzewa można uzyskać nawet do 250 kg nasion (!).
Występowanie: Roślina pochodzi z Ameryki Południowej, obecnie występuje głównie w Peru, Boliwii , Brazylii, Kolumbii, – w strefie tropikalnej na wysokości do 1200 m n.p.m. W Amazonii uprawiana jest od czasów prehiszpańskieh.
Do leczenia używa się:liście, korzenie, owoce i nasiona.
Skład chemiczny: W roślinie występują głównie karotenoidy, flawonoidy i diterpeny. Wykazano obecność takich substancji jak biksynian sodu, biksyna odpowiedzialna za czarną barwę, biksagenen, norbiksyna, mctylbiksyna, biksagenina, orellina (w owocach i nasionach), beta-karoten, witaminy A. B, C. kryptoksantyna, ishwaran, flawonoidy: 7-disiarczan apigeniny, 7-disiarczan luteoliny, 8-disiarczan hypoletyny, mono i seskwiterpeny, flawonoidy: glukozyd apigeniny, białka, węglowodany, celuloza, tłuszcze, wapń, żelazo, fosfor, olejki eteryczne, kwas salicylowy, treonina, kwas tormentilowy, taniny (w liściach, owocach i nasionach) oraz pektyny.
Zastosowanie, postacie leku: Roślina wykorzystywana jest głównie jako środek ściągający ze względu na obecność tanin i to zarówno w liściach, jak owocach i nasionach. Świeżo przygotowana masa z owoców nakładana na oparzenia przyspiesza ich gojenie dzięki właściwościom ściągającym. Podobnie działa na pęcherze i owrzodzenia, jak również hemoroidy. Liście przykładane w postaci okładów przynoszą ulgę podczas bólu głowy. Zastosowanie w schorzeniach górnych dróg oddechowych mają odwary z surowca przeznaczone do płukania gardła. W Brazylii Bixa orellana z powodzeniem używana jest w leczeniu trądu. Na zmienione chorobowo miejsca nakłada się świeże liście zmieszane z siarczanem magnezu. Efekty widoczne są zwykle już po dwudziestu dniach leczenia. Roślinie przypisuje się też aktywność rozkurczową na mięśnie. Obecnie bada się możliwość zastosowania owoców achiote w kardiopatiach oraz we wspomaganiu leczenia nadciśnienia. W fitoterapii peruwiańskiej jest ona także wykorzystywana jako specyfik przeciwgorączkowy (efektywny innhibitor prostaglandyn), wykrztuśny, uspokajający, moczopędny, przeciwwymiotny, regulujący trawienie i przeciwbiegunkowy. Zaleca się go w przypadkach hypercholesterolemii i stanach zapalnych wątroby oraz spojówek. Uważana jest także za afrodyzjak. W badaniach in vitro ustalono działanie przeciwbakteryjne tego surowca.
Ciekawostki: Jest to roślina jadalna. Owoce stosowane są także w celu otrzymywania naturalnego barwnika spożywczego – biksyny o barwie czerwonej oraz oreliny o kolorze żółtym, które służą do barwienia serów i masła. Ponadto zwłaszcza nasiona są doskonałym naturalnym środkiem konserwującym. W odległych i dzisiejszych czasach barwiące właściwości rośliny wykorzystywane były w celu ozdabiania ciała podczas licznych uroczystości plemiennych, jak również dla ochrony przed ukąszeniami owadów. Z nasion sporządzano czerwonej barwy masę, którą smarowano całe ciało. Do dziś roślina ma podobne zastosowanie – nakładana bezpośrednio na skórę działa jako naturalny repelent, wykorzystywana jest też w kosmetyce w celu ochrony skóry po opalaniu. Ma też zastosowanie jako barwnik w malarstwie (farby), rzemiośle artystycznym i stolarstwie. Plemiona amazońskie używają drewna achiote do wytwarzania strzał.
W medycynie peruwiańskiej ludowej roślina o szczególnym znaczeniu dla zdrowia mężczyzn. Ma bowiem wpływ na gruczoł krokowy zwany też gruczołem sterczowym. Jego powiększenie spotyka się prawie u połowy mężczyzn powyżej 60. roku życia a ostatnio i wcześniej w krajach wysoko rozwiniętych i niestety pewien odsetek tych zmian przekształca się w nowotwór złośliwy . Można zapobiegać tym zmianom przez podawanie achiote lub Pro-prostaty – preparatu złożonego z tej rośliny i vilcacory. Gdy przy leczeniu raka prostaty stosuje się leki hormonalne i wtedy lepiej podawać samą achiote, ale w zwiększonych dawkach. Achiote oprócz działania zmniejszającego przerost gruczołu krokowego wpływa też bardzo korzystnie na układ moczowy. Może więc też być stosowana przez kobiety.
