WigiliaBoże NarodzenieŚwięta

Polska wigilia dawniej i dziś

Dawne wierzenia i obrzędowość

Początkiem wieczerzy wigilijnej w tradycji chrześcijańskiej były w dawnych wiekach wielogodzinne widowiska kościelna, na które wierni przynosili jedzenie i napoje. Tradycja dzielenia się opłatkiem pochodzi od prastarego zwyczaju eulogiów, jaki zachował się z pierwszych wieków chrześcijaństwa. Eulogia – obdarowywanie się chlebem nieofiarnym – była powszechna w pierwszych wiekach naszej ery w południowej Europie i stamtąd zwyczaj ten przedostał się do Polski. Samą wieczerzę wigilijną słusznie można też nazwać przypomnieniem dawne agape – uczty pierwszych chrześcijan na pamiątkę wieczerzy Pańskiej. Widać więc wyraźnie, że przemieszanie obrzędów rzymskich, greckich, bliskowschodnich (kult Miry) i prasłowiańskich – z tymi, które wniosło chrześcijaństwo – jest bardzo duże. Oczywiście, chodzi o formę. Dwa tysiące lat chrześcijaństwa ugruntowały ostatecznie wszędzie chrześcijańską treść tego święta.

Powiązane artykuły

Od niepamiętnych czasów, od słowiańskich uczt zadusznych, kolacja wigilijna składa się z potraw postnych, co dało wyraz staropolskiej nazwie – „postnik”, „pośnik”. Na Litwie wieczerza wigilijna nosiła nazwę „kutia”, „kucja” – od nazwy potrawy, która stanowiła podstawę zaduszkowej uczty Słowian. Inne stare nazwy wigilijnej kolacji – to „kolenda„, „Pańska Wieczerza„. W miarę upływu czasu przyjmować się zaczęła „wigilia„. Pochodzi ona od łacińskiego słowa „vigiliare” – czuwać, „vigillie” – czuwanie. Pierwotne słowo to znaczyło: straż nocna, nocne czuwanie. Noc dzieliła się na cztery straże, cztery zmiany warty, tj. vigille. W kościele katolickim wigilią zwie się każdy dzień poprzedzający większe święto i jest to zawsze dzień postny. W tym znaczeniu słowo „wigilia” używane jest, choć rzadko, w języku potocznym do dzisiaj (np. „w wigilię imienin, urodzin”)

Do tradycji wigilijnych należy, aby do wieczerzy zasiadała parzysta liczba osób, ponieważ nieparzysta liczba ucztujących wróżyć miała rychłą śmierć jednego z biesiadników. Najbardziej obawiano się liczby 13, uważanej za złowieszczą liczbę przy wieczerzy w Ogrójcu, gdzie Chrystus siadł do stołu z 12 apostołami. „Feralna trzynastka” pochodzi właśnie stąd. Jeżeli w gronie rodziny i siadających razem domowników liczba osób była nieparzysta, to dawniej – starym pięknym zwyczajem – zapraszano do stołów szlacheckich kogoś ze służby lub czeladzi, a chłopi i mieszczanie zapraszali chętnie na wigilię żebraków, także na pamiątkę tego, że Chrystus jadał społem z ubogimi. Przy stole siadano zwykle według wieku, aby jak mawiano „tymże umierać porządkiem”.

Wieczerza wigilijna rozpoczynała się zawsze wspólną modlitwą i do końca miała charakter uroczysty i poważny. Nikomu oprócz gospodyni nie było wolno wstawać od stołu, ani nawet rozmawiać; jedzono „poważnie, w milczeniu…między jednym kęsem a drugim łyżkę podnosili do góry, albo trzymali w ręce, nie kładąc na stole ani na chwilę…” Podczas jedzenia zachowywano „…pospolicie uroczysty spokój, także oprócz gospodarza nikt głośno nie mówi, lub że tylko starsze osoby rozmawiają, a inni migami się porozumiewają, co komu potrzeba. Czynią to dlatego, aby w roku nie było kłótni w domu, lub żeby w przyszłym roku nie byli gadułami…”. „Strzegą się jeść łakomie. Uważają, żeby nikomu nie upadła łyżka, ten bowiem umiera w ciągu roku…” (E. Janota: „Lud i jego zwyczaje”). „…A chociaż głodni byli, boć to cały dzień o suchym chlebie, a podjadali wolno i godnie… Jedli długo i mało kiedy, jeśli tam które rzekło jakie słowo, więc ino skrzybot łyżek o wręby się rozlegał i mlaskanie…”. ( Wł. Reymont: „Chłopi”).

Jeszcze w XIX wieku na wsi wieczerzę wigilijną spożywano w jednej, pięknie ozdobionej, glinianej miski, którą stawiano na opłatku. Jeżeli opłatek przykleił się do miski, wróżyło to dobry urodzaj tego, z czego zrobiona była potrawa.

Natomiast według dawnych zwyczajów ilość obrzędowych potraw wigilijnych powinna być nieparzysta – 5 lub 7 u chłopów, 9 u szlachty, u arystokracji – 11, 13.

Ubodzy, aby dopełnić zwyczajem uświęconą ilość potraw, gotują niektórych tylko na skosztowanie, a co trzeba krajać nożem, to przyrządzają zwykle w przeddzień wigilii, ażeby o ile można najmniej używać ostrych narzędzi w dniu uroczystym”

Z. Gloger: „Z notatek…”

Przeróżne były tłumaczenia tego zwyczajowego wymogu co do ilości potraw: 7 – ilość dni tygodnia, 9 – „na pamiątkę dziewięciu chórów anielskich”. W zamożnych domach staropolskich istniał zwyczaj przyrządzania na kolację wigilijną – oprócz innych potraw – dwunastu dań rybnych – „na pamiątkę 12 apostołów„. Podawano więc smażone dzwonka ryb, karpie, szczupaki, karasie i to w ten sposób, że ten sam gatunek ryb był podawany w rozmaitej formie. Był karp smażony i karp po polsku – w szarym sosie z rodzynkami i migdałami, karaś smażony i karaś w śmietanie, lin z grzybami i lin w czerwonej kapuście, szczupak po żydowsku i szczupak w sosie chrzanowym, sandacz z jajkami i sandacz w jarzynach itd. itd.

Przeszły do legendy wigilie o daniach z ryb tak olbrzymich, że nie mieściły się na żadnym półmisku i trzeba było pod nie robić specjalne deski obszywane serwetami. Teraz – gdy współczesność niemal że wymazała z języka polskiego wyrazy „ród”, „familia” – i o dwunastu daniach rybnych na wigilię także nikt nie myśli.

Nieparzysta liczba potraw miała – magicznie – zapewnić urodzaj w przyszłym roku. Wierzono także, że potrawy na wieczerzę wigilijną powinny składać się ze wszystkich płodów pola, sadu, ogrodu, lasu i wody. Gdyby które opuszczono, nie obrodziłyby w roku przyszłym. Stary zwyczaj nakazywał bodaj skosztowanie każdej potrawy, gdyż w przeciwnym wypadku, tego czego nie spróbowano, zabraknie w przyszłym roku.

Według starych zwyczajów bardzo ważną rzeczą było przygotowanie ozby jadalnej i nakrycie stołu. Cały pokój powinien przypominać stajenkę betlejemską:

Stary zwyczaj w tym mają chrześcijańskie domy

Na Boże Narodzenie po izbie słać słomę,

że w stajni Święta Panna leżała połogiem

Wacław Potocki

Poprzednia strona 1 2 3 4 5Następna strona

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Sprawdź też
Close
Back to top button
Ads Blocker Image Powered by Code Help Pro

Ads Blocker Detected!!!

We have detected that you are using extensions to block ads. Please support us by disabling these ads blocker.

Powered By
100% Free SEO Tools - Tool Kits PRO