Boże NarodzenieŚwiętaWigilia

Kolędy, pastorałki, kantyczki

Polska wigilia dawniej i dziś

Spis treści:

Powiązane artykuły

Historia kolędy. Jednym z najpiękniejszych zwyczajów bożonarodzeniowych jest śpiewanie kolęd. Na całym świecie jedynym z dowodów i znamion narodowej jedności jest literatura narodowa.

Podzielona przez wieki Polska miała różne stopnie oświaty, różny stan umysłowości, różne więc były potrzeby i różna literatura. Jeden na pewno był rodzaj wspólny wszystkim częściom Polski i wszystkim jej warstwom – kolęda, której zrębem była pieśń i pełna radości, wesela i szczęścia. Jej największym wdziękiem, jej istotą była poufałość z jaką mówi się o narodzeniu Pana i jego Matce, była naiwność z jaką nasz polski i wiejski świat przenosi się w odległe wieki i kraje.

U nas w ostrołęckim, na puszczy starostwie

nie byłbyś się rodził w takowym ubóstwie

mamy tu izb wiele i ciepłe pościele

byłbyś leżał wygodnie…

Miałbyś buraczki i kapustę, Panie

z tłustą wieprzowiną zawsze na śniadanie

mleko z jagiełkami, chlebek z oładkami

a i miodu flaszeczkę.

A na obiad byśwa skrzeczków naskwarzyli

i kaszy gryczanej tłusto nakrasili….

I tak, kto by dziej Nowego Testamentu znał tylko z kolęd – mógłby pomyśleć, że Pan Jezus urodził się w Polsce, w jakiejś polskiej wsi:

Ot, trzeba iść do Mogiły, potem do Pińczowa,

A z Pińczowa na Bielany, potem do Głogowa…

Od Głogowa do Betlejem będzie już pół drogi,

weźmiem z sobą dwa sadła, by smarować nogi…

W każdej niemal polskiej kolędzie żyje cały tutejszy świat ze swoimi stosunkami, uczuciami i sposobem mówienia.

Polskie kolędy były nie tylko modlitwą czy pieśnią. Były opowiadaniami. W wielu kolędach na pierwszym planie są zawsze pasterze, parobcy, ich rozmowy, którym za tło służy narodzenie Chrystusa, ale obrazem jest świat polski, polska wieś, jest polski mróz grudniowy, są kożuchy i czapki, jest okrywanie Dzieciątka przed zimnem, są różne domowe sprzęty i różne domowe zapasy. Świecki pierwiastek w kolędzie sprawił, że przybrała ona narodowy charakter, a wszyscy ją lubili, śpiewali i wykształcali coraz doskonalsze formy. Jest ponadto kolęda żywym pomnikiem dawnych wieków, spuścizną, która nas z nim łączy, sympatyczna swoją naiwnością i prostotą, swoim charakterystycznym humorem, jest wyrazem uczuć szlachetnych, delikatnych, subtelnych i dobrych.

Hej Maluśki, Maluśki

kiejby rękowicka

abo tyz, abo tyz

kawołecek smycka.

Hej cemu ześ, cemu ześ

nie siedzioł se w niebie

kie Twój ociec niebieski

nie wyganioł Ciebie

Kolęda od wieków średnich wyrażała sobą wiele charakterystycznych elementów duszy narodowej. Jest w niej i dostojność i skupienie duchowe, jest bujny temperament sarmacki, słowiańska zaduma i tęsknota, rzewność i czułość. Jest i humor, i wesołość, jest zamaszystość kontuszowego szlachcica i krakowskiego chłopa. Kolęda stała się więc jak gdyby odbiciem duszy prostaka i mędrca, dziecka i dorosłego człowieka; przemawia zatem od wszystkich i do wszystkich. Nigdzie chyba na świecie pieśń na Boże Narodzenie, pieśń kościelna i świecka zarazem – nie stała się tak ogólnie przyjętą, tak ukochaną pieśnią, jak w Polsce. Śpiewała i śpiewa kolędy cała Polska, od Polesia po Śląsk, od Kaszub po Podhale – i to wszędzie te same, w kościele i w domu, w każdym nastroju ducha, bo do każdego nastroju można dobrać polską kolędę. Są w polskiej kolędzie te same elementy muzyczne, poetyckie, opisowe, które znajdujemy u Szopena i Moniuszki, u Norwida, Kochanowskiego i Mickiewicza, u Słowackiego i Lenartowicza, u Grottgera, Matejki i Chełmońskiego. Wszyscy wielcy poeci podkreślają czar i potęgę polskiej kolędy. Tej kolędy, która:

w przyćmionej piekarni płakała w rymy ubrana najcichsze

Słowacki

Kolęda staje się u Mickiewicza jednym z czynników zwycięstwa nad złem: towarzyszy walce o duszę Konrada w III części „Dziadów”, a w duszy innego Konrada ucisza szalejące burze kładąc koniec udręce („Wyzwolenie” Wyspiańskiego).

Jeśli już raz, w czasach dzieciństwa, kolęda zapadła w duszę Polaka, towarzyszy mu wszędzie i zawsze, odrywa go od nędzy i codziennej szarości, przenosi w inne światy, na obczyźnie daje wrażenie Ojczyzny. Przez wieki towarzyszyła Polakom zawsze i wszędzie, szła z nimi na Sybir i do obozów koncentracyjnych, towarzyszyła w walce i radościom. Znane jest opowiadanie z 1915 roku, z frontu francusko-niemieckiego, które niezwykle wymownie ilustruje intensywność oddziaływania polskiej kolędy. Otóż w czasie I wojny światowej w wigilię 1915 roku, wieczorem z okopów francuskich odezwały się tony kolędy polskiej. Po pewnym czasie odezwała się tam kolęda w okopach niemieckich śpiewana przez polskich żołnierzy zmuszonych służyć armii niemieckiej. Tej nocy ci „wrogowie” nie strzelali do siebie…

Od pierwszej polskie kolędy przekazanej nam w rękopisie z 1424 roku, zaczynającej się od słów „Zdrów bądź Królu Anielski”, poprzez „Przybieżeli do Betlejem” z 1631 roku, do naszych czasów przeszły kolędy ogromną ewolucję literacką. Według tradycji autorem pierwszej kolędy jest św. Franciszek z Assyżu, a ojczyzną kolęd były Włochy skąd poprzez Zachód dotarły najprawdopodobniej w XIV wieku do Polski. Pierwszymi polskimi kolędami były kolędy ze śpiewników braci czeskich. Z tych śpiewników przełożono na język polski 31 kolęd na samym początku XV wieku.

Złotym wiekiem polskiej kolędy jest wiek XVII i pierwsza połowa wieku XVIII. W tym czasie polska twórczość kolędnicza wznosi się na najwyższe szczyty i w tym też czasie polska kolęda mająca swoje źródła w Czechach ulega całkowitemu spolonizowaniu, przez wprowadzenie rodzinnych melodii, scen pasterskich i lokalnego kolorytu. W tym czasie też polska kolęda wywiera ogromny wpływ na kraje kościoła wschodniego, głównie na Ukrainie i Białorusi. Polskie kolędy przechodzą tu wraz ze swoimi melodiami. Przykładem takich kolęd jest między innymi: „W żłobie leży” i „Przybieżeli do Betlejem”

1 2 3Następna strona

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Sprawdź też
Close
Back to top button
Ads Blocker Image Powered by Code Help Pro

Ads Blocker Detected!!!

We have detected that you are using extensions to block ads. Please support us by disabling these ads blocker.

Powered By
Best Wordpress Adblock Detecting Plugin | CHP Adblock